Адыгэ лъэпкъ гъэкIодыр ащтэгъэн фай, Адыгэ хэгъэгур гъэпсыжьыгъэн фай!

 


ЖъоныгъуакIэм и 21, Адыгэмэ лъэпкъгъэкIод зэрашIылIагъэмрэ ичIыгу зэрэрафыгъэмрэ илъэс 147-рэ зэрэхъугъэм ипэгъокI ыкIи Адыгэ хэгъэгум иджыри зы лъэбэкъукIэ нахь пэблагъэ тызэрэхъугъэм имафэу щыт.

Адыгэхэр (Черкэсхэр) Адыгэ хэгъэгоу Черкесием и чIыпIэрыс лъэпкъыхэу щытых. Тыбзэр, тикультурэр, тишэн-хабзэхэр ыкIи тищыIэкIэ-псэукIэр тызщыпсэугъэ чIыгум илъэс мин пчъагъэхэмм къакъоцI псыхьагъэ.

Тихэку Черкесиер ыкIи тилъэпкъ къызыхъугъэм щегъэжьагъэу къыттебанэрэ техакIо-хъункIакIохэм тапэуцужьэу тишъхьафитыныгъэр ыкIи тшIолъапэу тиIэхэр къэтыухъумэн фаеу хъугъэ. Ау я 18-рэ лIэшIэгъум и ятIонэрэ кIэлъэныкъо Урыс Пачъыхьагъум империалист щыкIэу зызэриушъомбгъунэу политикэхэр щызэрихьагъэм тилъэпкъ хэмыкъокIэжьын шъобжхэр рихыгъ.

Урыс Пачъыхьагъум тыпэуцужьызэ лIэшIэгъум къехъоу ыкъудыигъэ шъхьафитыныгъэ заом икIэухым, 1864-рэ илъэсым къыттекIуагъэх. Черкэсиер зэлъаубытыгъ. Тилъэпкъ ини цIыкIуи бзылъфыгъи амыIоу ихэку рафыгъ. Ти къуаджэхэр ти хьасэхэр ти хатэхэр агъэстыгъ. ФашIэу тилъэпкъ псэукIэ амалхэр аIэкIахыгъ

А илъэсхэм Урыс-Черкес заом и официальнэ тарихъытхэу алъытэщтыгъэ Адольф Берже (1828-1886) къытырэ пчъагъэхэмкIэ Урыс-Адыгэ заом адыгэ мин 400 фэдиз щаукIыгъ, мин 497-рэ фэдизи рафыгъ. Мыхэм анахьыбэри чъыIэм ыкIи зэпахырэ узхэм агъэлIагъэх. Я хэку къинэжьыгъэ адыгэм ипчъагъэр мин 80 нахь хъущтыгъэп. (а лъэхъаным ар адыгэмэ я % 10 хъущтыгъэп.)

Мы тхьамыкIагъор къызэхъулIагъэ ыкIи зылъэгъугъэмэ къаIотэжьыгъэхэм, къатхыжьыгъэ архивхэм къызэригъэлъагъорэмкIэ Урыс Пачъыхьагъум я 19-рэ лIэшIэгъум зичIыгу ис адыгэхэмэ аришIылIагъэ заор уIэшыгъэ кIуачIэмэ я къызэрыкIо зекIуакIэ зэрэщымытыр гъэнэфагъэ. Урысыер зыфэягъэр зы чIыпIэ горэ къызIэкIигъэхьанэу арыгъэп. Ар зыфэягъэр Черкесием и чIыдэлъф лъэпкъэу адыгэхэр ыкIи ахэмэ ахэтэу Черкесием ишъхьафитыныгъэм фэзэогъэ лъэпкъыхэр ячIыгу рифынхэу ыкIи ыгъэкIодынэу арыгъэ.

Урыс-Черкэс заор заухыгъэм илъэс 146-рэ тешIагъэми Урысыем и политик системэр зытIо-зыщэ зэблэхъугъэми адыгэмэ еплъыкIэу фыряIэр зэблахъугъэп. ЗичIыгу къинэжьыгъэ адыгэхэр урысхэм зэрэхагъэкIокIэщтхэм аужы итых ыкIи темыр къохьапIэ къафкъазым къырафыгъэ адыгэхэм я хэку агъэзэжьыным и фитыныгъэхэр аратырэп.

Непэ, япчъагъэ мин 700-м фэдыз хъурэ Адыгэхэр (Къэбартаехэр, Щэрджесхэр, Адыгэхэр, Шапсыгъэхэр) яегъэшIэрэ хэкум и %20 нахь мыхъурэ чIыналъэм ыкIи Урысыем и субъект 6-мэ арытэкъуахьыгъэу (Адыгеи,Къэбэртэе-Бэлъкъар, Къэрэщэе-Щэр­джэс, Краснодар ыкIи Ставропол край, Темыр Осетя-Мэздэгу Шъолъыр)ащэпсэух. Демократикеу алъытэрэ Урысые Федерацием адыгэмэ яхьылIагъэу иджыри Урыс Пачъыхьагъум иполитикэ зэрехьэ. Диаспорам къэрал 50-м итэкъуахьыгъэу ащыпсэурэ миллион 6-м къехъурэ адыгэхэм абзэ ыкIи якультурэ ашIокIоды.

2005-рэ илъэсым бэдзэогъум и 1-м Урысые Федерацием и къэралыгъо думэм адыгэ лъэпкъгъэкIодыр аштэнэу тхылъ рахьылIэгъагъ. Ау дин ыкIи лъэпкъ еплъыкIэ гухьа-гужъым шIомыкIышъугъэ урысые тхьаматэхэм урысые къэралыгъом блэкIыгъэм щишIыгъэ мыхъо-мышIэхэм апай хабзэм тетэу ыкIи цIыфыгъэ шапхъэхэм адиштэрэ пшъэдэкIыжьыр афэштагъэп.

Тэ, Урысые къэралыгъом я 18-рэ лIэшIэгъум щегъэжьагъэу я 20-рэ лIэшIэгъум нэс адыгэмэ яхьылIагъэу щызэрихьагъэ лъэпкъгъэкIод политикэр аштэнэу ыкIи тызкIэдаорэхэмкIэ къыдырэгъаштэнэу зэрэдунаеу тышъуаджэ.

Тэ тызкIэдаохэрэр :

Урысые Федерациер, урысые къэралыгъом адыгэ лъэпкъым лъэпкъгъэкIод зэришIылIагъэр ыкIи ичIыгу зэрифыгъэр ыштэнэу ыкIи адыгэхэр урысые федерациеми, диаспорами къэрал 10 пчъагъэхэм итэкъуахьыгъэу ыкIи зэлъынэмысыхэу зэрэщыпсэухэрэр, ар ахэм апай зэрэщынагъо дэдэр ылъэгъун фай.

Джащ пышIагъэу :

1)Урысыем «Адыгэмэ лъэпкъгъэкIод зэраришIылIагъэр ыIки и чIыгу зэрафыгъэр» ыштэн фай, жъоныгъуакIэм и 21-рэр зэрэдунаеу «адыгэ лъэпкъым и лъэпкъгъэкIод ыкIи и чIыгу зэрэрафыгъэм» и мафэу щытын ыкIи а мафэр адыгэ пстэумкIи гъэпсэф мафэу шIыгъэн фай.

2) УФ-м, ти хэкум ис адыгэхэр субъект закъом тетыгъо яIэу (шъхьафитэу) зэрисышъунхэм пай ищыкIагъэ хабзэхэр ыгъэцIэкIэн фай.

3) ТичIыгужъы щызэрахьэрэ ассимиляцие политикэхэр гъэуцужьын; тыбзэ, тихабзэхэр ыкIи ти дин псэукIэр амыукъоным, лъыгъэкIотэным ыкIи зегъэужьыжьыным пае къэралыгъо IэпыIэгъу къэгъотыгъэн фай.

4) Диаспорам щыпсэурэ адыгэхэм,УНПО-м 1997-рэ илъэсым зэрыштэгъэ унашъом фэдэу «Зи хэку рафыгъэ лъэпкъ статус» ратыгъэн, хэкум агъэзэжьынымк1э яIофхэр зыгъэпсынкIэщт ыкIи ахэр ащ кIэзгъэгушIущт IэпыIэгъухэр къафэгъотыгъэу ащ лъапсэ фэхъущт къэралыгъо хабзэхэр гъэхьазырыгъэн фай.

5) Адыгэхэм урысые федерацием амыгъэзэжьыщтми зыщыпсэухэрэ къэралыгъом зэрисхэу ятIонэрэ гражданствэм ифитыныгъэхэр аратынэу ыкIи ячIыгужъ унэ, IофшIэн щызэрагъэгъотынымкIэ хэушъхьафыкIыгъэ екIолIакIэхэр яIэныр мыщ япэрэ лъэубэкъоу хъун ылъэкIыщт.

6) Диаспорам щыпсэущт тлъэпкъэгъухэм абзэрэ яхабзэрэ къаухъумэным ыкIи хагъэхъошъуным пай, адыгэхэр зэрис къэралыгъохэм адэгущыIэнхэу ыкIи ащ пылъ хасэхэм сыд фэдэ лъэныкъокIи адеIэнхэ фай.

7) Непэ Египэт, Ливия, Иордание ык1и Сирием фэдэ хэгъэгухэм къащитэджэгъэ бырсыр Iофхэм апае ащ щыпсэурэ тилъэпкъэгъухэм къарык1ощтым тегъэгумэкIы. Урысые Федерацием мы хэгъэгухэм арис тилъэпкъэгъухэр зыхэфэгъахэ къиныгъохэм хищыжьыхэу яхэку агъэзэжьыным чанэу дэлэжьэн фае.

8) Ти хэку адыгэ лъэпкъ Iофхэм апылъ ти цIыфхэм зэряохэрэм ыкIи зэрэтеIункIэхэрэм кIэух фашIынэу ыкIи зилажьэхэм пшъэдэкIыжь арагъэхьын фай.

9) Адыгэ лъэпкъыр ежь ишъхьэ Iоф зэхифынэу фитыныгъэ зэриIэр аштэгъэн фай.

Адыгэ хэгъэгупсэхэм ацIэкIэ мыхэр зэшIозыхыщтхэр уахътэ лые тырамыгъашIэу агъэцэкIэнэу ыкIи зэрэдунаеу мы тызкIэдаорэхэмкIэ къддырэгъаштэнэу тяджэ.

Орэпсау Адыгэу тыкъызэрэнэщт банэр!

Орэпсау Адыгэ Хэгъэгур!

Адыгэ Хэгъэгупсэхэр

cherkessia.net






Comments